miércoles, 19 de agosto de 2009

POBRIÑA DA TOLA!!!



Esta é a historia da ¡Pobriña da Tola! de Ramón Cabanillas. Na versión de Juan Pardo e Amancio Prada faltan algunhas estrofas. Eu aquí púxena enteira, aínda que tratei de que fose en "galego normativo".


Non teño parentes,
amores nin chouza, de aldea en aldea, parroquia en parroquia ando polo mundo arredada e soa, e xanto, cando atopo cunha almiña boa que polos seus mortos, bótame de esmola, a cunca do caldo e o anaco de broa.

Durmo nos camiños érgome coa aurora, lávome nas fontes de clara auga morna, e as noites que a lúa loce brilladora, como nun suspiro, paso as horas mortas mirando para ela, cantándolle coplas,
"Lúa, lúa
branca, como me namoras!

Todo o santo día, co sol ou coa choiva, dun lado para outro vou de porta en porta, e fuxindo aos mozos chea de vergoña, e aos cans que me ladran e os nenos que xogan tirándome pedras, chamándome tola, atraveso veigas, rubo corredoiras, e salto valados cubertos de roxas espiñas de estripos e ortigas traidoras, que me firen a carne e ráchanme a roupa...
a roupa dos probes,
que nunca foi nova!.


Cando camiñando
paso polas hortas a tempo que a xente turra de espiocha ou cava patacas ou planta cebolas, sempre hai un que diga:
-A onde vas Rosa?

E eu que non quero
andar con parolas nin que ninguén, ninguén, saiba as miñas cousas, nin de min se burle nin veña con cholas, sen faltar á crianza mándoo facer moitas...
-Demo de xudeu! A ti que che importa? Tes ganas de leria? Pois chama por outra!

E, sen máis palique, vírome as costas; mais ben me percato, facéndome a xorda, que queda dicindo:
Pobriña da tola!

É de Santa Baia, do lugar de Rozas, preto dos casares, que din de Revolta. Quedou pequeniña en poder da avoa que ao morrer deixoullea casa e mellora.Coñecín aos pais; dúas boas persoas, non deprezando, ninguén que me escoita!. A nena criouse coma unha señora, facendo parella co nome de Rosa. Coa vida que leva, xa vedes! á forza, ten que estar cativa e hoxe non fai proba,pero nos seus tempos... foivos unha moza!

Acórdome un ano que pola Pastora, coa cara cereixa de fresca e de roiba, o cabelo en trenzas de cor das amoras cun aderezo de ouro arredor da gorxa, de dengue e mantelo, mesmo daba gloria! todo o señorío facíalle roda!


Nunca ela, coitada, tan bonita fora!

O conto é que un fillo, bo mozo! da dona do pazo da Gándara, andoulle ás voltas,e fala que fala e chola e máis chola, a pedra abrandouse e ao fin namorouna. Pero quixo o demo, (que ese nunca folga) que a nai se enterase; e o rapaz por boas ou malas, que o certo inda non se conta, de noite á mañá saíu da parroquia.
As cousas do mundo!
O triste da historia foi que o mozo ao irse deixouna sen honra, e entroulle á rapaza peniña tan fonda que do paridoiro,
máis valera morta!,
subíuselle o ramo...
e volveuse tola!


Eu non sei se falan de min ou de outra e río cando ouso contar esas cousas. Eu non me recordo... Bah, quen se recorda! Mais eu non acerto que ten esa historia
que, cando contala, tristeiros escoitan, namentres eu saio correndo da horta, os homes salaian, e as vellas e as mozas, co mandil nos ollos, doloridas choran, dicindo en voz baixa...
Probiña da tola!
Que Deus nos aparte dunha mala honra!



E non é verdade, abofé estou corda! Se a xente soubera que vivo na gloria! Se dos meus segredos caeran na conta!



Cando a noite cobre o pinal de sombras, dúrmome nun leito de fiúnchos e follas, e a pouco esperto, e vexo unha pomba que baixa do ceo, voa que revoa, e vén no meu colo pousarse, e mimosa, rúbeseme o peito e bícame na boca, fálame dos anxos, da Nosa Señora, e da nai querida que chorando roga para que deste mundo de penas recollan e leven xunto a ela a filla que adora.

E todas as noites, vén a branca pomba, e comigo fala, e comigo xoga. Até que alumeando o pinal a aurora, rube cara ao ceo, voa que revoa!
Por iso me río, cando, meigas fora! a xente do mundo que di que está corda murmura ao toparme...
Probiña da tola!




Versión en castellano

Esta es la historia de ¡Pobriña da Tola! de Ramón Cabanillas. En la versión de Juan Pardo y Amancio Prada faltan algunas estrofas. Yo aquí la puse entera.


No tengo parientes, amores ni bienes, de aldea en aldea, parroquia en parroquia voy por el mundo apartada y sola, y almuerzo, cuando encuentro con un alma buena que por sus muertos me echa una limosna, el tazón de caldo y el trozo de borona.

Duermo en los caminos, me levanto con la aurora, me lavo en las fuentes de clara agua tibia, y las noches que la luna luce resplandeciente, como en un suspiro, paso las horas muertas mirando para ella, cantándole coplas.

"Luna, luna blanca,
¡cómo me enamoras!

Todo el santo día, con sol o con lluvia, de un lado para otro voy de puerta en puerta, huyendo de los mozos llena de vergüenza, de los perros que me ladran y de los niños que juegan tirándome piedras, llamándome loca. Atravieso vegas, subo empinadas cuestas, y salto vallados cubiertos de rojos pinchos de espinos y ortigas traidoras, que me hieren la carne y me rompen la ropa...

La ropa de los pobres,
¡qué nunca fue nueva!

Cuando caminando paso por las huertas al mismo tiempo que la gente tira de la azada o cava patatas o planta cebollas, siempre hay quien diga:

-¿A dónde vas Rosa?

Y yo que no quiero dar conversación ni que nadie, nadie, sepa mis cosas, ni de mí se burle ni venga con bromas, sin faltar al respeto le mando a hacer muchas...


-¡Diablo de judío!
¿A ti qué te importa?
¿Tienes ganas de lío?
¡Pues llama a otra!

Y, sin más palique,dando la espalda; me doy cuenta, haciéndome la sorda, que quedan diciendo:


¡Pobrecita la loca!

"Es de Santa Baia, del lugar de Desbroces cerca de las casas que dicen de Revuelta. Se quedó pequeñita, al cuidado de la abuela que al morir le dejó casa y hacienda. Conocí a los padres, dos buenas personas, no despreciando ¡a nadie que me escucha! La niña se crió como una señora, haciendo pareja con el nombre de Rosa. Con la vida que lleva, ¡ya veis! a la fuerza tiene que estar en la pobreza y esto es la prueba, pero en otros tiempos...
¡fue una moza!

Recuerdo un año que por la Pastora, con su cara de cereza, fresca y colorada, el cabello en trenzas de color de las zarzamoras con un adorno de oro alrededor del cuello, de dengue y delantal,
incluso ¡daba gloria!
¡Todo el señorío la rodeaba!


¡Nunca ella, pobre,
tan bonita había estado!

El cuento es que un hijo ¡buen mozo! de la dueña del pazo de la Gándara le estuvo rondando y habla que habla y broma y más broma, la piedra se ablanda y al fin la enamora.

Pero quiso el demonio, (que ese nunca descansa) que la madre se enterase; y el mozo por las buenas o por las malas, la verdad aún no se cuenta, sin avisar marchó de la aldea.


¡Las cosas del mundo!

Lo triste de la historia es que el joven al irse la dejó sin honra, y le entró a la moza una pena tan honda que del parto

¡Mejor estaría muerta!

se le subió "el ramo"...

¡y se volvió loca!

Yo no sé si hablan de mí o de otra y río cuando oigo contar esas cosas.


Yo no me acuerdo... ¡Bah, quien se acuerda! Pero yo no acierto qué tiene esa historia que, cuando la cuentan, tristes escuchan, mientras yo salgo corriendo de la huerta, los hombres suspiran, y las viejas y las mozas, con el mandil en los ojos, doloridas lloran, diciendo en voz baja...

¡Pobrecita la loca!
¡Qué Dios nos aparte de una mala honra!

Y no es verdad ¡Claro que estoy cuerda!

¡Si la gente supiese que vivo en la gloria!

¡Si de mis secretos se hubiesen dado cuenta!

Cuando la noche cubre el pinar de sombras, me duermo en un lecho de hinojos y hojas, y al poco tiempo despierto, y veo una paloma que baja del cielo, vuela que revuela, y viene a mi regazo a posarse, y mimosa, sube por el pecho y me besa en la boca, me habla de los ángeles, de Nuestra Señora, y de la madre querida que llorando ruega para que de este mundo de penas recojan y lleven junto a ella la hija que adora.

Y todas las noches, viene la blanca paloma, y conmigo habla, y conmigo juega. Hasta que iluminado el pinar por la aurora, sube hacia el cielo

¡vuela que revuela!

Por eso me río, cuando, ¡meigas fuera!, la gente del mundo que dice que está cuerda murmura al encontrarme...

¡Pobrecita la loca!

martes, 18 de agosto de 2009

A rosa que sangra





Ramón Cabanillas (Cambados 1876-1959)

A alma é unha roseira
florecida, acugulada(1)
de rosiñas vermellas
e de rosiñas brancas


Alegrías e penas
son o vento que pasa;
ás veces como un bico
ás veces treboada
(2)

Unha bágoa que xorde(3)
un riso que estala ...
son rosiñas que caen
(4)
da roseira da alma(5)!

Miña nai que me arrola,

un amor que me chama,
a estreliña da gloria
no carreiro da esperanza(6)...

Cando a vida comeza
(7),
cantas rosiñas brancas!

Un filliño que morre,
un amor que se apaga,
a ilusión que afoga

no remuíño das augas
(8) ...

Cantas rosas vermellas
ao mediar a xornada!


Xa son vello, e(9) o vento,
o vento de treboada
(10),
desfolloume a roseira,

a roseira da alma
(11).

Pero esta
(12) dor da Terra
ferida e escravizada ...

que rosiña vermella!

como doe
(13)!, como sangra!

Na versión orixinal: (1) cuaxada; (2) trebonada; (3) surde; (4) caien; (5) ialma; (6) espranza; (7) comenza; (8)ágoas; (9) i; (10) trebonada; (11) ialma; (12) este; (13) doi


Traducción al castellano

El alma es un rosal
florecido, colmado
de rosas rojas
y de rosas blancas.

Alegrías y penas
son el viento que pasa;
a veces como un beso
a veces una tronada

Una lágrima que brota
una risa que estalla...
¡son rosas que caen
del rosal del alma!

Mi madre que me acuna,
un amor que me llama,
la estrellita de la gloria
en el sendero de la esperanza...

Cuando la vida comienza,
¡cuántas rosas blancas!

Un hijo que muere,
un amor que se apaga,
la ilusión que se ahoga
en el remolino del agua...

¡Cuántas rosas rojas
al mediar la jornada!

Ya soy viejo, y el viento,
el viento de tormenta,
me deshojo el rosal,
el rosal del alma.

Pero este dolor de la Tierra
herida y esclavizada...
¡qué rosa roja!
¡Cómo duele!, ¡cómo sangra!