viernes, 26 de diciembre de 2008

Danae



























D
anae. Gustav Klimt

Danae era filla de Acrisio, rei de Argos e de Eurídice. Este rei soubo por un oráculo que o seu neto lle arrebataría o trono, polo que decidiu encerrar á súa única filla nunha torre de bronce co fin de que non chegase a coñecer a ningún home e impedir deste xeito chegar a ter unha descendencia que co tempo poría en perigo a súa vida.

Unha vez Xupiter/Zeus decatouse da beleza e os encantos da nova princesa prisioneira e decidiu posuíla. Para iso metamorfeouse en choiva de ouro e entrou na torre onde se atopaba Danae.
As razóns do seu cambio de forma habería que buscalas tanto no seu interese de non espertar as sospeitas da súa esposa Xuno/Hera, como no interese de poder burlar a vixilancia de Acrisio.
Tras as relacións de Zeus con Danae, esta queda embarazada e dá a luz a Perseo.
O rei de Argos, que non se cre a fecundación divina, manda que ambos sexan arroxados ao mar nun baúl. Finalmente arribarán na illa de Séfiros onde serán salvados e recollidos por Dictis, irmán do tirano Polidectes.
Algúns anos máis tarde, Polidectes, o rei, namorouse de Danae e quixo afastar a Perseo, que se convertera nun mozo moi valeroso . Durante un banquete e recorrendo ao engano, conseguiu facerlle prometer que traería a cabeza dunha das tres gorgonas, Medusa, un monstro con cabelos de serpe e un rostro tan aterrador que convertía en pedra a todo aquel que se atrevía a miralo, tarefa que se consideraba imposible.
Partiu, Perseo, á aventura e grazas á súa astucia arrebatoulles ás parcas o seu único ollo e así conseguiu que lle indicasen o camiño cara ás ninfas, as cales lle deron unhas sandalias aladas, un zurrón e o casco de Hades, que facía do seu portador invisible e Atenea agasallouno cun escudo máxico para que non tivese que mirar directamente ao monstro, para rematar, Hermes proporcionoulle unha afiada fouce de aceiro para cortar a cabeza. Cando chegou á morada das gorgonas, estas estaban durmidas, así que aproveitou e cortou a cabeza da que era mortal e fuxiu co casco que o facía invisible. Finalmente, o mozo regresou ao ano seguinte a Séfiros logo de diversas aventuras, xusto a tempo de rescatar a Dánae e a Dictis que estaban refuxiados nun templo fuxindo de Polidectes, polo que lle ensinou a este a cabeza de Medusa petrificándoo, seguidamente ao decatarse que Dictis defendera a Danae dos continuos ataques de Polidectes, converteuno en rei de Séfiros.
Pero antes de chegar a Séfiros, cando viña de volta, voando grazas ás súas sandalias aladas, viu a Andrómeda (encadeada a unhas rochas, espida) e namorouse dela. Baixou á praia a falar con Cefeo e Casiopea para pedir a súa man se a libraba do monstro mariño. Os pais aceptaron de mala gana. Perseo loitou co monstro mariño, matouno e usou a cabeza de Medusa (que convertía en pedra a quen a miraba) para petrificar ao animal e convertelo en coral. Despois desatou a Andrómeda pero Casiopea negouse a cumprir a súa promesa, porque xa lle prometera a súa man ao príncipe Axenor. Perseo loitou contra el e o seu séquito e logo de matar a moitos viuse obrigado a usar a cabeza de Medusa e petrificou aos que quedaban. Andrómeda casou felizmente con Perseo.
Dánae acompañou a Perseo e á súa prometida Andrómeda ata Argos, pero Acrisio temendo o seu tráxico destino fuxiu a Tesalia á cidade de Larisa situada no país dos pelasgos. Perseo levado polo seu desexo de coñecer ao seu avó, foi buscalo e así ambos se atoparon nos xogos organizados polo rei do país, onde Acrisio ía como espectador e Perseo como participante. Durante unhas probas, un disco lanzado por Perseo matou ao rei por accidente. Ao saber a identidade da vítima rendeulle honras fúnebres ao seu avó e como non ousaba reclamar o trono de Argos tras o sucedido cambiouno polo trono de Tirinto cun curmán de Danae.

Argos (O que vixiaba a Io)

Argos, dotado para a vixianza polos seus multiples ollos ( temos que lembrar que Xuno entregáralle a Io para que a vixiara e Xupiter/Zeus non puidese arrimarse a ela), permitíalle a Io pacer durante o día, de noite pechábaa e atábaa con cadeas. Ninguén recoñece a Io, nin sequera o seu pai, nin as súas irmás e como non pode comunicarse con palabras cunha pata escribe na terra o que lle pasou, Inaco, o seu pai, chora pola súa desgraza mentres abraza a súa filla; Argos arranca á filla dos brazos de seu pai e lévaa a uns pastizais máis afastados; el sitúase no cume dun monte e dende alí vixia en todas as direccións.
Xupiter sente remordementos polas desgrazas de Io e entón chama ao seu fillo Mercurio e ordénalle dar morte a Argos. Mercurio baixa á terra disfrazado de pegureiro e vai xuntando polo campo unhas cabras e condúceas ata onde está Argos, mentres toca o caramillo. Senta a carón de Argos e falan e disfrutan coa música; ao fin consegue dobregar os ollos vixiantes, Argos pecha todos os ollos canso de tantas historías e entón o deus aproveita e féreo coa súa espada e despois tírao dende o cume do monte.
Ao ver isto, Xuno recolle os cen ollos de Argos e colócaos nas plumas do pavo real (ave consagrada a Xuno) enchendo a súa cola de estreladas perlas, tamén se enfada moitísimo e víngase en Io enviándolle unha Erimis (un tabán) que a aguilloa incesantemente obrigándoa a fuxir. Despois de fuxir e fuxir, Io, chega a carón do río Nilo e cae de xeonllos na beira da auga e con penosos bruídos, levanta a cabeza, o que pode, cara o ceo, pidindo a fin das súas desgrazas.
Xupiter xúralle a súa muller que nunca máis lle vai "poñer os cornos", mostrase moi agarimoso, dille que ela é o máis importante da súa vida, que o de Io e as demais foi algo que quere olvidar(así son os homes). Xuno perdoa e Io recobra a súa figura, máis tarde, parirá a Épafo.
Io converteuse en raíña de Exipto e a súa morte foi adorada coma deusa Isis.

lunes, 22 de diciembre de 2008

O apalpador



NOITE DO APALPADOR
Xurxo Valcarlcel

Esta noite feiticeira,
loguiño de te durmir,
entre a neve silandeira
o Apalpador ha de vir.

Baixará dende a Rogueira,
devesa moi misteriosa,
onde habitan a bidueira
e a faia máis preciosa.

Por Campelo pasará,
por Mostaz e por Moreda,
en Esperante estará,
e tamén irá a Noceda.

Por Pacios, por Mercurín,
por Folgoso e A Seara...
como non, Ferramulín,
igual verá a súa cara.

Cubrirao a nevarada,
a boina branca terá,
e a toda casa abrigada
a sorpresa levará.

O carboeiro imponente
moitos traballiños ten,
palpar barrigas da xente
e facer carbón moi ben.

Os rueiros serán seus
na xeada escuridade,
entrará en casa dos teus
coa súa inmensa bondade.

Irá polo corredor
sen facer ningún ruído,
retirará o cobertor
por ver quen está durmido.

Sexas neno ou rapariga,
durante a noite cumprida,
tocarache na barriga
e verá que está mantida.

E con agarimo fondo,
dende o seu corazón puro,
pedirá con falar dondo
que non teñas porvir duro.

E ó acordares co abrente
sentirás un arrecendo,
de castañas, seu presente,
que poderás ir comendo.

Non busques logo a compaña
de quen che quere mantenza,
pois xa estará na montaña
na cabana da fervenza.

Sempre alí con Novoneyra,
o cantor dos tesos cumes,
sentados xunto a lareira
quecendo con moi bos lumes.

Isto foi publicado na Voz de Galicia o 3/12/2008

Unha figura con posibles raíces precristiás e con parentes no País Vasco e Cantabria
A figura do Apalpador, pouco estudada ata hoxe polos investigadores do folclore galego, parece presentar moita similitude con outros personaxes tradicionais das festas do Nadal do norte da Península, como o coñecido Olentzero do País Vasco e o Esteru, presente nas lendas de Cantabria e da zona oriental de Asturias. Estes personaxes son, respectivamente, un carboeiro e un leñador que viven habitualmente no monte e levan agasallos aos nenos ao finalizar o ano.
As orixes destas tradicións están pouco claras, pero a maioría dos investigadores coinciden en relacionalas coas antigas festividades agrarias do solsticio de inverno. Segundo este criterio, estes personaxes serían supervivencias de crenzas relixiosas anteriores á implantación do cristianismo e virían a simbolizar o renacemento anual do sol e do seu poder benéfico sobre o mundo natural e a sociedade humana. No seu estudo sobre o Apalpador, José André López opina que este personaxe é «anunciador da fartura, da protección, da alianza coa boa fortuna». Tradicións similares, segundo cren moitos expertos, deron orixe a outros personaxes típicos do Nadal divulgados por toda Europa, como San Nicolao ou Papá Noel.
A diferenza destas figuras ou do Olentzero -un personaxe ben implantando na moderna cultura urbana do País Vasco-, o mito do Apalpador ficou circunscrito a algunhas poboacións da montaña lucense, onde só o recordan hoxe algunhas persoas.