domingo, 29 de agosto de 2010

Progne e Filomela








Pandión, en agradecemento á axuda prestada na guerra polo tracio Tereo, ofrécelle a este en matrimonio á súa filla Progne , así comeza a lenda na Metamorfose (VI, 424-669).

Celébrase a voda de Progne e Tereo sen a asistencia de Xuno, a protectora do matrimonio, nin o Himeneo nin a Graza.

Comeza o relato cunha inexplicable e manifesta hostilidade dos deuses. As Euménides prepáranlles o leito e na noite nupcial póusase, sobre o tellado da alcoba, un bufo sinistro.


Con tales presaxios únense Progne e Tereo e o pouco tempo son pais de Itis; durante algúns anos son moi felices.

Despois de pasar algún tempo
"lam tempora Titanlquinque per autumnos repetiti duxerat anni," (438-439), Progne desexa estar coa súa irmá e Tereo, compracente, vai el en persoa a pedir permiso ao seu sogro para poderse levar a Filomela, pero, cando a ve ... "magno diues Philomela paratu, diuitior forma ,..." ( 451-2), namórase.

Narra Ovidio como nace a paixón en Tereo ...
"flagrat uitio gentisque suoque" (460) e como xa non pode senón darlle voltas no seu pensamento e no seu corazón, atizando cada vez máis a chama prendida; é esta paixón a que o fai elocuente (engadindo bágoas á súa petición) e parecer un esposo exemplar. Filomela ignorante da desgraza que se lle aveciña, acaba de convencer ao pobre Pandión que a entrega á custodia de Tereo.

Ao termo da viaxe, Tereo encerra a Filomela e viólaa.


Ameaza a doncela con ir contando o que lle pasou e non lle importa anunciar a súa deshonra se con iso dá a coñecer a perversidade del, pero con iso só consegue suscitar a ira de Tereo que lle corta a lingua cunhas tenazas:
"«... radix micat ultima linguae, ipsa iacet terraeque tremens inmurmurat atrae, utque salire solet mutilatae cauda colubrae, palpitat et moriens dominae uestigia quaeret." (557-560).

Despois desta atrocidade Tereo volveu a utilizar aquel corpo para deleite e despois de tales accións, volve a Progne, que ao ver ao esposo, busca a súa irmá; pero el mente e cóntalle que a súa irmá morreu.


Filomela, no seu encerro e sen lingua, vese imposibilitada para revelar nada, pero ..
."Grande doloris ingenium est, miserisque uenit sollertia rebus" (574-5) tece a súa desgraza e envíalla a Progne por medio dunha escrava. Ao recibilo Progne, «a dor seloulle a boca» e fai que adique os seus esforzos a preparar a vinganza.

A noite en que se celebran os festivais de Baco, sae Progne vestida de bacante e vai buscar á súa irmá, á que tamén viste coma ela.Lévaa ao palacio e medita a vinganza, todo é pouco para Tereo. Vendo que Itis achégase ao seu colo en busca de alumiños, exclama: ...
"Quamles similis patri! ..." (621-2); esta frase faille concibir o único castigo que considera xusto para o seu marido e, vencendo a súa debilidade maternal, mentres a criatura, intuíndo o que vai pasar, xeme ... "mater, mater ..." (640), ela crávalle a espada "nec uultum uertit" (642) e Filomela córtalle o pescozo.

Descortizado, cociñan un banquete para Tereo que, crendo que era un rito tradicional dos pais de Progne, devora ao seu propio fillo.

Cando Tereo quere ver ao seu fillo "Ityn huc accersite" (652), intus habes, quem poscis" (655), "Dentro tes a quen pides", di a nai chea de gozo; Tereo non entende ... ata que Filomela, tola de pracer, lle mostra a cabeza do malpocado neno. "
Tereo ingenti mensas clamore repellit" (661) Tereo con grandes berros tira a mesa e, trastornado pola dor, chora ... Ao fin, colle a espada e persegue ás irmás. Pola velocidade con que unhas foxen e outro persegue, todos se metamorfosean en paxaros: unha diríxese ás fragas, reiseñor (Filomela), a outra aos tellados, andoriña (Progne) coas plumas marcadas de sangue, e el, Tereo, transfórmase nun paxaro que ten na cabeza unha crista; o pico prolongase desmesuradamente substituíndo a longa lanza; a bubela é o paxaro e ten o aspecto dun guerreiro armado.




Paroleira andoriña,

Sobre o balcón pousada,

Sinxela viaxeira,

Chea de doce graza;

Do rei Tereo esposa,

Triste de antiga mágoa:


Suspende, oh vaga Progne,

A túa queixosa charla;

Non cantes máis, o pico

Acubilla baixo das ás;

E do teu longo canto,

Un pouquiño descansa.


Non turbes da fermosura,

A sosegada cámara,

Coa túa canción, que acaso,




Fala da ardente África:

Oh! permite que durma,

Do amor fatigada,

Baixo dos ledos pregues,

Do pavillón de gran:

Non espertes os ecos

Que repousan en calma,

—Pola espléndida e rica teitume,

Entre as follas anchas.

E. Pondal, Queixume dos pinos
*Esta versión púxena eu en galego actual





Os videos tomeinos prestados de Youtube


-> Versión en castelán

La familia. Pandión, en agradecimiento a la ayuda prestada en la guerra por el tracio Tereo, le ofrece a éste en matrimonio a su hija Progne , así comienza la leyenda en la Metamorfosis (VI, 424-669).

Se celebra la boda de Progne y Tereo sin la asistencia de Juno, la protectora del matrimonio, ni el Himeneo ni la Gracia.


Comienza el relato con una inexplicable y manifiesta hostilidad de los dioses. Las Euménides preparan el lecho nupcial y se posa, sobre el tejado de la alcoba, un búho siniestro.


Con tales presagios se unen Progne y Tereo y al poco tiempo son padres de Itis; durante algunos años son muy felices.


Con el tiempo "
Iam tempora Titanlquinque per autumnos repetiti duxerat anni," (438-439), Progne desea ver a su hermana y Tereo, complaciente, va él en persona a pedir permiso a su suegro para poder llevarse a Filomela, pero, cuando la ve ... "magno diues Philomela paratu, diuitior forma ,..." ( 451-2), se enamora.

Narra Ovidio como nace la pasión en Tereo ... "flagrat uitio gentisque suoque" (460) y como ya no puede sino darle vueltas en su pensamiento y en su corazón, atizando cada vez más la llama prendida; es esta pasión la que lo hace más elocuente (añadiendo lágrimas a su ruego) y parecer un esposo ejemplar. Filomela ignorante de la desgracia que se le avecina, acaba de convencer al pobre Pandíon, que la entrega a la custodia de Tereo.

Al término del viaje, Tereo encierra a Filomela y la viola.


Amenaza la doncella con ir contando lo que le pasó y no le importa anunciar su deshonra si con eso da a conocer la perversidad de él, pero sólo consigue suscitar la ira de Tereo que le corta la lengua con unas tenazas: "
«... radix micat ultima linguae, ipsa iacet terraeque tremens inmurmurat atrae, utque salire solet mutilatae cauda colubrae, palpitat et moriens dominae uestigia quaeret." (557-560).

Después de esta atrocidad Tereo volvió a utilizar aquel cuerpo para deleitarse y después de tales acciones, vuelve a Progne, que al ver al esposo, busca a su hermana, pero él prefiere mentir y contarle que su hermana murió.


Filomela, en su encierro y sin lengua, se ve imposibilitada para revelar nada, pero ..."Grande doloris/ ingenium est, miserisque uenit sollertia rebus" (574-5): teje su desgracia y se la envía a Progne por medio de una esclava. Al recibirlo Progne «el dolor le selló la boca» y hace que dedique sus esfuerzos a preparar la venganza.

La noche en que se celebran las fiestas de Baco, sale Progne vestida de bacante y va a buscar a su hermana, a la que también viste como ella. La lleva al palacio y medita la venganza: todo es poco para Tereo. Viendo que Itis se acerca a su regazo en busca de caricias, exclama: ... "Quamles similis patri! ..." (621-2); esta frase le hace concebir el único castigo que considera justo para su marido y, venciendo su debilidad maternal, mientras la criatura, intuyendo lo que va a pasar, gime ... "mater, mater ..." (640), ella le clava la espada "nec uultum uertit" (642) y Filomela le corta el cuello.

Descuartizado, cocinan un banquete para Tereo que, creyendo que era un rito tradicional de los padres de Progne, devora a su propio hijo.


Cuando Tereo quiere ver a su hijo: "I
tyn huc accersite" (652), intus habes, quem poscis" (655), "dentro tienes a quien pides", dice la madre llena de gozo; Tereo no entiende ... hasta que Filomela, loca de placer, le muestra la cabeza del desdichado niño." Tereo ingenti mensas clamore repellit" (661) Tereo con grandes gritos tira la mesa y, trastornado por el dolor, llora ...
Al fin, coge la espada y persigue a las hermanas. Por la velocidad con que unas huyen y otro persigue, todos se metamorfosean en pájaros: una se dirige a los bosques, el ruiseñor (Filomela), otra a los tejados, la golondrina (Progne), con las plumas marcadas de sangre, y él, Tereo se transforma en un pájaro que tiene en la cabeza una cresta; el pico prolongara desmesuradamente sustituyendo la larga lanza; la abubilla es el pájaro y tiene el aspecto de un guerrero armado.




Parlanchina golondrina,
Sobre el balcón posada,
Sencilla viajera,
Llena de dulce gracia;
Del rey Tereo esposa,
Triste de antigua pena.

Suspende, oh vaga Prógne,
Tu quejosa charla;
No cantes más, el pico
Cobija bajo el ala;
Y de tu largo canto,
Un ratito descansa.

No turbes de hermosura,
La sosegada cámara,
Que tu canción, acaso,

Habla de la ardiente África:
¡Oh! permite que duerma,
Del amor fatigada,
Bajo los alegres pliegues,
Del pabellón de grana:
No despertéis los ecos
Que reposan en calma,
Por la espléndida y rica techumbre,
Entre las hojas anchas.


14 comentarios:

Isabel Martínez Barquero dijo...

Dilaida, cómo he disfrutado esta entrada. Nada menos que un magnífico resumen de "La metamorfosis" de Ovidio.
Narras con un lirismo exquisito, te recreas en ciertas frases latinas (ese latín que tanto amas) y acabas con ese hermoso poema.
Sólo puedo aplaudirte con júbilo, decir que he disfrutado leyéndote, que es una entrada memorable.
Gracias y un beso.

Felipe Medina dijo...

Que gran entrada,Dilaida.El libro VI de la metamorfosis desgranado y narrado con una peculiar forma.

Los vídeos también muy bonitos

Bicos

Marcos dijo...

¡Qué maravilla, Marisol!
Es precioso, no conocía la historia, pero me ha encantado tu narración.
Ahora, ¡hay que ver que imaginación tan retorcida tenían estos clásicos!
Bicos progresistas de Madrid.

Eastriver dijo...

Qué bonito, qué bonito... el canto de la dulce filomela, el soto y su donaire, en la noche serena, con llama que consume y no da pena... para mí la referencia a filomela será siempre san Juan de la Cruz. Un beso enorme.

Rafael Humberto Lizarazo Goyeneche dijo...

Hola, Dilaida:

Me has alegrado el día con esos trinos tan hermosos que me acompañaron mientras leía el interesante texto mitológico.

Gracias por visitarme,

abrazos.

matrioska_verde dijo...

¡vaia historia!
¡menuda venganza! creo que foi demasiado, o fillo non tiña culpa de nada.

biquiños,

ARO dijo...

Estupenda entrada, amiga Dilaida. Me ha encantado leerla y relerla. Y los vídeos me han encantado.

Mercedes Pinto dijo...

Ha sido un verdadero placer recordar esta apasionante obra en tu casa. Me gusta cómo la has contado y resumido, y los videos que la acompañan. Muchas gracias.
Empieza el curso bloguero, espero seguir aprendiendo y disfrutando en este blog.
Un abrazo.

mariajesusparadela dijo...

Y ¿por qué el capullo de bloguer no me actualizó esta entrada?

Supongo que habrá algún motivo, pero, ya ves, al final, siempre llego para felicitarte.

Isabel Barceló Chico dijo...

Una historia terrible. En la mitología son varias las mujeres capaces de sacrificar a sus hijos para hacer daño al marido. En la vida real, en cambio, parece que ocurre al revés, al menos en nuestros días.
Has hecho un relato muy bello, querida amiga. Un abrazo.

Eastriver dijo...

¿Ocurre algo? Espero que estés bien. Se te encuentra a faltar...

matrioska_verde dijo...

estás un pouquiño preguiceira, espero que todo vaia ben.
biquiños,

Maripaz dijo...

Muy bonita entrada, y los videos una preciosidad!!

Moitos bicos...¿se dice así? viví en galicia cuando era jovencita, solo un año, pero lo guardo en mi memoria como un tesoro.

Isabel Barceló Chico dijo...

Hola dilaida, pasé de nuevo a verte. Un abrazo.